Varið land - dómar

Dómar í málum "Varins lands"

    Hér verða raktar stefnur og dómar í málum sem nokkrir af forgöngumönnum Varins lands höfðuðu vegna ummæla sem þeir töldu ærumeiðandi fyrir sig. Málin voru þrettán talsins. Í níu tilvikum var áfrýjað til Hæstaréttar. Textarnir sem hér fara á eftir eru að nokkru leyti fengnir með því að skanna prentaðar heimildir. Erfitt er að útiloka ritvillur þegar svo er gert, og er því hugsanlegt að einhverjar villur leynist í textanum.
    Fyrir kemur að stefnt er út af blaðagrein í heild án þess að textinn komi fram í stefnu. Er lesandanum þá bent á að fletta upp í viðkomandi dagblaði á vefnum (sjá hér). Þetta getur líka verið gagnlegt til að sjá í hvaða samhengi þau ummæli standa sem stefnt er fyrir.
    Flytjandi í öllum málum stefnenda var Gunnar M. Guðmundsson hrl., en málflytjandi stefndu í flestum málanna var Ingi R. Helgason hrl. Garðar Viborg flutti mál sitt sjálfur, og Hrafnkell Ásgeirsson hrl. flutti málið fyrir Helga Sæmundsson. Ragnar Aðalsteinsson flutti málið fyrir Hjalta Kristgeirsson. Hæstiréttur var skipaður varadómurum. Þeir voru hinir sömu í málunum öllum: Halldór Þorbjörnsson yfirsakadómari, Guðmundur Ingvi Sigurðsson hæstaréttarlögmaður, Jón Finnsson hæstaréttarlögmaður, Unnsteinn Beck borgarfógeti og Þorsteinn Thorarensen borgarfógeti.

    Málin verða rakin í þeirri röð sem tímasetning dómanna segir til um. Greint er frá dómsorði, en ekki rökstuðningi málflytjenda eða dómara nema þess gerist þörf til að skýra dómsorðið.

1. Mál gegn Úlfari Þormóðssyni og Svavari Gestssyni til vara

Þetta mál var höfðað með stefnu fyrir bæjarþingi Reykjavíkur 20. júní 1974. Dómari var Hrafn Bragason. Hann kvað upp dóm 4. júlí 1975. Dóminum var áfrýjað til Hæstaréttar 2. september 1975. Dómur Hæstaréttar féll 1. apríl 1977.

Stefnendur voru: Bjarni Helgason, Björn Stefánsson, Hreggviður Jónsson, Jónatan Þórmundsson, Ólafur Ingólfsson, Stefán Skarphéðinsson, Unnar Stefánsson, Þorsteinn Sæmundsson, Þorvaldur Búason, Þór Vilhjálmsson, Ragnar Ingimarsson og Valdimar J. Magnússon.

Í stefnu eru rakin ummæli þau í Þjóðviljanum, sem stefnt var út af. Þau voru þessi:

Í 15. tbl., er út kom 19. janúar 1974. Grein á bls. 5, er ber yfirskriftina: "Horn í síðu" og undirfyrirsögnina: "Sjálfboðaliðar til sköffunar á aðhlátursefni". Greinin er undirrituð -úþ.

    1. " ... fallkandidatar, . . . . . . bitlingameistarar ..."
    2. "... þessi hópur mannvitsbrekkna ..."
   3. "... Ætlunarverkið er sum sé það að safna meðal íslenskra borgara undirskriftum undir áskorun til ríkisstjórnarinnar um að hrófla ekki við hernum í Miðnesheiði og sjá reyndar til þess að hann verði þar um aldur og æfi (sic) ..."

II.

Í 17. tbl., er út kom 22. janúar 1974. Grein á bls. 3, er ber fyrirsögnina: "Lengi getur vont versnað". Greinin er undirrituð -úþ.

    1. "... sú niðurlæging nóg fyrir íslenskt fólk að standa fyrir undirskriftasöfnun um ævarandi hersetu í landinu, þó ekki bættist önnur niðurlæging við hjá þeim sem fyrir þessu standa ..."
    2. "... hafi næsta ómálga börn verið send með Watergatevíxilinn milli íbúða, og væri sú svívirða öllu meiri að etja börnum út í slíkt og meiri niðurlæging en sjálf hin niðurlægjandi söfnun .... "
    3. "... gengið um meðal sjúklinga og beðið um uppáskrift á víxilinn ... "
    4. "... þykir fólki athafnasemi "landvarnarmanna" með eindæmum".

III.

Í 39. tbl., er út kom 16. febrúar 1974. Grein á bls. 5, er ber yfirskriftina: "Mestu persónunjósnir sem tíðkast hafa hérlendis" og undirfyrirsögnina: "Landsmenn flokkaðir með tölvu af Vörðu landi". Greinin er undirrituð -úþ.

    1. Aðalfyrirsögn greinarinnar: "Mestu persónunjósnir sem tíðkast hafa hérlendis".
    2. Undirfyrirsögnin "Landsmenn flokkaðir með tölvu af Vörðu landi".
    3. " ... nota tölvu til að skilja líklega uppáskrifendur frá ólíklegum ... "
    4. "... Watergate-víxillinn ..."
    5. "... Landvarnarmenn hefðu fengið .......... að öðrum kosti ... "
    6. "... á vegum landvarnarmanna færu nú fram víðtækustu persónunjósnir sem fram hefðu farið hérlendis, og væri með ólíkindum að Íslendingar einir ættu hugmyndina að slíkum vinnubrögðum, heldur hlytu hér fagmenn frá Watergate að eiga sinn hlut að..."
    7. "... halda uppi njósnum um íslenska ríkisborgara, skoðanir þeirra og athafnir ..."

    Stefnendur gera þessar dómkröfur:

    1. að ummæli þau, sem stefnt er út af, verði dæmd dauð og ómerk,
    2. að dæmd verði hæfileg refsing fyrir ummælin,
    3. að hverjum áfrýjenda verði dæmdar úr hendi stefnda 100.000 kr. í miskabætur með 9 % ársvöxtum frá 16. febrúar 1974 til greiðsludags,
    4. að áfrýjendum verði sameiginlega dæmdar 25.000 kr. til að kosta birtingu forsendna og dómsorð væntanlegs dóms í máli þessu í opinberum blöðum,
    5. að birtar verði forsendur væntanlegs dóms og dómsorð í 1. eða 2. tölublaði dagblaðsins   Þjóðviljans, er út kemur eftir birtingu dómsins,
    6. að stefndi verði dæmdur til að greiða áfrýjendum sameiginlega hæfilegan málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti.

Dómsorð Hæstaréttar:

Aðalstefndi, Úlfar Þormóðsson, skal vera sýkn af kröfum áfrýjenda í máli þessu. Málskostnaður að því er hann varðar falli niður.

Ákvæði hins áfrýjaða dóms um ómerkingu ummæla skulu óröskuð.*)

Varastefndi, Svavar Gestsson, greiði 20.000 króna sekt til ríkissjóðs.

Varastefndi skal vera sýkn af kröfum áfrýjenda um miskabætur.

    Varastefndi greiði áfrýjendum sameiginlega 25.000 kr. til þess að kosta birtingu forsendna og dómsorð dóms þessa í opinberum blöðum.
    Varastefndi skal birta dóm þennan í 1. eða 2. tölublaði Þjóðviljans, sem út kemur eftir birtingu dómsins.
    Varastefndi greiði áfrýjendum sameiginlega 200.000 kr. í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum.

Sératkvæði

    Þeir Halldór Þorbjörnsson og Guðmundur Ingvi Sigurðsson skiluðu sératkvæði og töldu áfrýjendur eiga rétt á fégjaldi úr hendi varastefnda, Svavars Gestssonar.

    *) Dómsorð undirréttar um ómerkingu ummæla var svohljóðandi:
    "Ummæli stefnda, Úlfars Þormóðssonar, sem birtust í 15.,17. og 39. tbl. Þjóðviljans 1974 og upp eru talin í stefnu undir liðum I. 1 og 2, II. 2, 3 og 4 og III. 1, 4, 5, 6 og 7, skulu vera dauð og ómerk."

2. Mál gegn Guðsteini Þengilssyni

Þetta mál var höfðað með stefnu fyrir bæjarþingi 13. júní 1974. Dómari var Hrafn Bragason. Hann kvað upp dóm 4. júlí 1975. Dóminum var áfrýjað til Hæstaréttar 2. september 1975. Dómur Hæstaréttar féll 20. apríl 1977.

Stefnendur voru: Bjarni Helgason, Björn Stefánsson, Hreggviður Jónsson, Jónatan Þórmundsson, Ólafur Ingólfsson, Stefán Skarphéðinsson, Unnar Stefánsson, Þorsteinn Sæmundsson, Þorvaldur Búason, Þór Vilhjálmsson, Ragnar Ingimarsson og Valdimar J. Magnússon.

Í stefnu eru rakin ummæli þau, sem stefnt er út af. Ummælin þessi eru:

    1. " ... hópur manna, sem hefur það fyrir aðaláhugamál sitt, að Ísland verði hersetið áfram..."
    2. " ... Erfitt er að leiða getur að því, hvaða hvatir liggi að áhuga þessa fólks á því, að hafa Ísland hersetið . . . Margt bendir til þess, að þær séu undir niðri reistar á rökum, sem betur fer á að halda sem varlegast á lofti, t. d. það, að mál þetta er flutt af grunsamlega miklum ákafa. Varla getur farið hjá því, að gamalgróin herseta svo sem hér er, hafi skapað hagsmunatengsl, sem því erfiðara er að rjúfa þeim mun lengur sem líður ... "
    3. " ... geigvænlegu smekkleysi ... "
    4. " ... samblástur nokkurra auðnuleysingja ... "
    5. " ... Þeir færi nú fram sem ákafast bænaskrár sínar fyrir varanlegum herstöðvum ... "

    Áfrýjendur gera þessar dómkröfur:

    1. að ummæli þau, sem stefnt er út af, verði dæmd dauð og ómerk,
    2. að dæmd verði hæfileg refsing fyrir ummælin,
    3. að hverjum áfrýjenda verði dæmdar úr hendi stefnda 30.000 kr. í miskabætur með 9% ársvöxtum frá 29. janúar 1974 til greiðsludags,
    4. að áfrýjendum verði sameiginlega dæmdar 20.000 kr. úr hendi stefnda til að kosta birtingu forsendna og dómsorðs dóms í máli þessu í opinberum blöðum,
    5. að birtar verði forsendur og dómsorð dóms í máli þessu í 1. eða 2. tölublaði Þjóðviljans, er út kemur eftir birtingu dómsins,
    6. að stefndi verði dæmdur til að greiða áfrýjendum sameiginlega hæfilegan málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti.

Dómsorð Hæstaréttar

    Ummæli, sem greinir í liðum 2 a og b, 4 og 5 hér að framan, skulu ómerk. *)
    Stefndi, Guðsteinn Þengilsson, greiði 10.000 kr. sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald 2 daga í stað sektar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa.
    Stefndi skal vera sýkn af kröfum áfrýjenda um miskabætur.
   Stefndi greiði áfrýjendum sameiginlega 20.000 kr. til þess að kosta birtingu forsendna og dómsorðs dóms þessa í opinberum blöðum.
    Birta skal dóm þennan í 1. eða 2. tölublaði Þjóðviljans, sem út kemur eftir birtingu dómsins.
    Stefndi greiði áfrýjendum sameiginlega 140.000 kr. í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti.
    Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum.

Sératkvæði

Þeir Halldór Þorbjörnsson og Guðmundur Ingvi Sigurðsson skiluðu sératkvæði og töldu áfrýjendur eiga rétt á nokkru fégjaldi úr hendi stefnda.

*) Liðir a og b eru ekki auðkenndir.

3. Mál gegn Degi Þorleifssyni og Svavari Gestssyni til vara

Mál þetta var höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, birtri 20. júní 1974. Dómari var Hrafn Bragason. Hann kvað upp dóm sinn 26. nóvember 1975. Málinu var áfrýjað til Hæstaréttar 24. febrúar 1976. Dómur Hæstaréttar féll 2. maí 1977.

Stefnendur voru: Bjarni Helgason, Björn Stefánsson, Hreggviður Jónsson, Jónatan Þórmundsson, Ólafur Ingólfsson, Stefán Skarphéðinsson, Unnar Stefánsson, Þorsteinn Sæmundsson, Þorvaldur Búason, Þór Vilhjálmsson, Ragnar Ingimarsson og Valdimar J. Magnússon.

Ummæli þau, sem stefna lýtur að, birtust í tveimur greinum í dagblaðinu Þjóðviljanum, hin fyrri í 16. tölublaði, er út kom 20. janúar 1974, en hin síðari í 27. tölublaði, er út kom 2. febrúar s. á. Ummælin voru þessi:

16. tbl. Grein á bls. 6, er ber yfirskriftina: "Fíflum att á forað". Undirrituð DÞ.

1. Fyrirsögn greinarinnar: "Fíflum att á forað".
2. " ... illræmdir braskarar og "athafnamenn" eða persónur sem nátengdar eru slíkum aðilum gegnum ættarleg eða pólitísk sambönd. Raunar er alger óþarfi að skilgreina þessar kanamellur stéttarlega; svipmótið á fésunum á myndinni sem birtist í Morgunblaðinu á miðvikudag ætti að segja næga sögu um það, hvers konar tegund er hér á ferð.
Mannvalið í þjóðníðinganefnd þessari er að vísu athyglisvert af fleiri ástæðum. Það sýnir að hernámssinnar borgarastéttarinnar eru raunverulega farnir að óttast að þeir missi úr landinu óskabarn sitt, bandaríska herinn, að málsstaðurinn sé tapaður. Þess vegna hefur við valið í nefndina verið viðhöfð gamla og góða reglan: fíflinu skal á foraðið etja. Það hefur ekki þótt þorandi með tilliti til framtíðarinnar, að setja í þetta skítverk aðrar persónur en þær, sem þegar eru svo illræmdar fyrir brask og skúmaskotamakk að þær hafa engu að tapa hvað álit snertir, ásamt með nokkrum sem lengi hafa aðallega haft það hlutverk að vera til athlægis í flokkum þeim og samtökum, sem þeir hafa verið að puða í ..."

3. ... örgustu úrhrök afturhalds og fasisma, sem í landinu er yfirhöfuð hægt að drífa upp. Myndin aftan á Mogganum 16. jan. er enn ein staðfesting þeirra örlaga ..."
4. ... góðborgarar óðfúsir að hlaupa í skarðið og þjóna sínum erlendu herrum og gerast stjórnmálamenn og gleðikonur í senn."

II.

27. tbl. Grein á bls. 9, er ber yfirskriftina: "Atvinnurekendavaldið afhjúpað". Framhald greinarinnar er á bls. 14. Hún er undirrituð DÞ.

    1. " ... sérstöku einstaklinga, sem sigað var fram til þess að sníkja undirskriftir undir landráðavíxilinn, er almennt er nú kenndur við Watergate, sem vel fer á, táknrænt séð ... "
    2. " ... Hér er sem sagt um að ræða þess konar "athafnamenn", að varla er grundvöllur fyrir því að gera ráð fyrir að þeir hafi nokkurn tíma nennt eða séð ástæðu til að hugleiða svoleiðis mál í nokkurri alvöru. "Varnarástríða" þessara manna mótast fyrst og fremst af efnahagslegum hlunnindum, sem þeir eða aðilar þeim á einhvern hátt tengdir hafa af hérvist hersins og eru nú beinlínis að ærast ..."
    3. " ... Innan um þennan siðvillta söfnuð sniglast svo tveir tragikómískir persónuleikar, einmanalegir menntamenn, sem maður freistast til að halda að svo lengi hafi starað á stjörnurnar eða grúft sig niður í skræður að þeir séu hættir að taka að nokkru ráði eftir því, sem gerist á jörðinni í kringum þá. Þeir verðskulda líklega fyrst og fremst vorkunnsemi og í svæsnasta lagi góðlátlegt grín; kumpánar þeirra geta hins vegar ekki vakið annað en fyrirlitningu og ógeð hjá hverjum sæmilega siðuðum manni."

    4. " ... pólitísku siðleysi fundarboðenda ..."
    5. " ... öllum brögðum beitt" (millifyrirsögn) og ummælin "Aðferðir þær, . . . . . öll þrjú eintökin."
    6. " ... Téðar aðferðir til undirskriftaöflunar eru þó langt í frá alvarlegasta atriðið í málinu. Hitt er alvarlegra að við umrædda söfnun hefur fyrst og fremst verið beitt ákveðnu valdi, stéttarvaldi borgarastéttarinnar, atvinnurekendavaldinu ... "

    Áfrýjendur gera þær dómkröfur:

    1. að ummæli þau, sem stefnt er út af, verði dæmd dauð og ómerk,
    2. að dæmd verði þyngsta refsing fyrir ummælin,
    3. að hverjum áfrýjenda verði dæmdar 100.000 kr. í miskabætur auk 9% ársvaxta frá 2. febrúar 1974 til greiðsludags,
    4. að áfrýjendum sameiginlega verði dæmdar 25.000 kr. til að kosta birtingu forsendna og dómsorðs væntanlegs dóms í opinberum blöðum,
    5. að þeim, sem dæmdur verður í málinu, verði gert að sjá um, að birtar verði forsendur og dómsorð væntanlegs dóms í 1. eða 2. tölublaði dagblaðsins Þjóðviljans, er út kemur eftir birtingu dómsins,
    6. að stefnda verði gert að greiða áfrýjendum sameiginlega hæfilegan málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti.

Dómsorð Hæstaréttar

    Aðalstefndi, Dagur Þorleifsson, skal vera sýkn af kröfum áfrýjenda í máli þessu. Málskostnaður að því er hann varðar falli niður.
    Ákvæði hins áfrýjaða dóms um ómerkingu ummæla skulu óröskuð. *)
    Varastefndi, Svavar Gestsson, greiði 30.000 króna sekt til ríkissjóðs.
    Varastefndi greiði áfrýjendum, Bjarna Helgasyni, Birni Stefánssyni, Hreggviði Jónssyni, Jónatan Þórmundssyni, Ólafi Ingólfssyni, Stefáni Skarphéðinssyni, Unnari Stefánssyni, Þorsteini Sæmundssyni, Þorvaldi Búasyni, Þór Vilhjálmssyni, Ragnari Ingimarssyni og Valdimar J. Magnússyni hverjum um sig 25.000 króna fégjald ásamt 9 % ársvöxtum frá 2. febrúar 1974 til greiðsludags.
    Varastefndi greiði áfrýjendum sameiginlega 25.000 kr. til þess að kosta birtingu forsendna og dómsorðs dóms þessa í opinberum blöðum.
    Varastefndi skal birta dóm þennan í fyrsta eða öðru tölublaði Þjóðviljans, sem út kemur eftir birtingu dómsins.
   Varastefndi greiði áfrýjendum sameiginlega 160.000 kr. í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum.

*) Öll ummælin voru ómerkt.

4. Mál gegn Rúnari Ármanni Arthursyni

Mál þetta var höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, birtri 20. júní 1974. Dómur féll 14. apríl 1976. Auður Þorbergsdóttir kvað upp dóminn. Málinu var áfrýjað til Hæstaréttar 9. júlí 1976. Dómur féll þar 5. maí 1977.

Í stefnu eru rakin ummæli þau, sem stefnt er út af. Þau birtust í óundirritaðri grein í 1. tbl. 50. árgangs Stúdentablaðsins, er út kom 25. janúar 1974, en stefndi var ritstjóri og ábyrgðarmaður blaðsins á þeim tíma.

Ummælin voru þessi:

    1. Yfirskrift: "Ameríkanasleikjur . . ."
    2. " ... fíflin kunna yfirleitt ekki að skammast sín. Þetta sýndi sig berlega í síðustu viku þegar fjórtán "þjóðkunnir menn" riðu á vaðið með undirskriftasöfnun fyrir eins konar bænarskjal til bjargar hernámsliði Bandaríkjanna á Íslandi ..."
    3. "Ameríkanasleikjurnar ..."
   4. " ... ekkert hafa komist áfram innan sinna eigin samtaka, vegna þess hvað þeir þykja leiðinlegir ..."
    5. " ... vonlausu framagosar íhaldsaflanna ..."
    6. "Í hópi þessa ófagnaðarlýðs ..."
    7. "Þessir einlægu hernámssinnar ..."
   8. " ... þessi hópur . . . íhaldskurfa, sem hefur rottað sig saman til að slá skjaldborg um hernámið ... "
    9. " ... Fyrir utan þá örvæntingarfullu framahagsmuni sem áður er drepið á, koma til annars konar hagsmunir. Hafi menn þegið styrk frá NATO til að mennta sig í Bandaríkjunum er ekki nema sjálfsögð kurteisi að þakka fyrir sig á þennan hátt og ef ættingjar manns eiga hagsmuna að gæta af því að leigja könum húsnæði fyrir okurprís, því skyldi maður þá ekki vera reiðubúinn að fórna sér fyrir "frelsi og öryggi" ættjarðarinnar."

Dómkröfur stefnenda eru:

1. að ummæli þau, sem stefnt er út af, verði dæmd dauð og ómerk,

2. að dæmd verði þyngsta refsing fyrir ummælin,

3. að hverjum áfrýjenda verði dæmdar úr hendi stefnda 50.000 krónur í miskabætur með 9% ársvöxtum frá 25. janúar 1974 til greiðsludags,

4. að áfrýjendum verði sameiginlega dæmdar 25.000 krónur úr hendi stefnda til að kosta birtingu forsendna og dómsorðs í máli þessu í opinberum blöðum,

5. að stefndi verði dæmdur til að sjá um, að dómur í máli þessu, forsendur og dómsorð, verði birtur í 1. eða 2. tölublaði Stúdentablaðsins, er út kemur eftir birtingu dómsins, sbr. 22. gr. laga nr. 57/1956,

6. að stefndi verði dæmdur til að greiða áfrýjendum sameiginlega málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti.

Dómsorð Hæstaréttar

Hin átöldu ummæli skulu ómerk.

    Stefndi, Rúnar Ármann Arthúrsson, greiði 25.000 króna sekt til ríkissjóðs, og komi varðhald 5 daga í stað sektar, verði hún eigi greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa.
   Stefndi greiði áfrýjendum, Bjarna Helgasyni, Birni Stefánssyni, Hreggviði Jónssyni, Jónatan Þórmundssyni, Ólafi Ingólfssyni, Stefáni Skarphéðinssyni, Unnari Stefánssyni, Þorsteini Sæmundssyni, Þorvaldi Búasyni, Þór Vilhjálmssyni, Ragnari Ingimarssyni og Valdimar J. Magnússyni, hverjum um sig, fégjald, 15.000 krónur ásamt 9% ársvöxtum frá 25. janúar 1974 til greiðsludags.
    Stefndi greiði áfrýjendum sameiginlega 25.000 krónur til þess að kosta birtingu forsendna og dómsorðs dóms þessa i opinberum blöðum.

Birta skal dóm þenna í fyrsta eða öðru tölublaði Stúdentablaðsins, sem út kemur eftir birtingu dómsins. Stefndi greiði áfrýjendum sameiginlega 100.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dóminum ber að fullnæg,ja að viðlagðri aðför að lögum.

5. Mál fjögurra háskólamanna gegn Rúnari Ármanni Arthurssyni

Mál þetta var höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu birtri 20. júní 1974. Dómur féll 14. apríl 1976. Auður Þorbergsdóttir kvað upp dóminn. Dóminum var áfrýjað til Hæstaréttar 9. júlí 1976. Þar féll dómur 13. maí 1977.

Stefnendur voru: Jónatan Þórmundsson, Þorsteinn Sæmundsson, Þór Vilhjálmsson og Ragnar Ingimarsson.

Ummæli þau, sem stefnendur töldu ærumeiðandi fyrir sig og stefnt var út af, voru:

Stúdentablaðið, 1. tbl., er út kom 25. janúar 1974, er Rúnar Ármann Arthursson var ritstjóri blaðsins. Óundirrituð grein, sem hefst á öftustu bls. og heldur áfram á 4. bls. Greinin ber yfirskriftina: "Ameríkanasleikjur komnar á stjá".

    1. Undirfyrirsögnin: "Fjórir kennarar við Háskóla Íslands afhjúpa sig".
    2. " ... Þegar hann gekk hvað harðast fram í því með hjálp annarra íhaldsmanna að reyna að setja SHÍ á hausinn ... "
    3. " ... afhjúpa sig sem mömmudreng íhaldsins ..."
    4. " ... árásir hans á stúdenta í skrifum í Mogganum í haust ..."
    5. " ... Framagosann ... "
    6. " ... vonlaust brölt vildarsveina ..."

Stúdentablaðið, 4. tbl., er út kom 5. júní 1974. Grein (bréf) á bls. 2, undirrituð af stefnda fullu nafni. Greinin ber fyrirsögnina: "Áminntur áminnir".

    1. "Krafa fjórmenninganna er að mínu áliti, fram komin af pólitískum ástæðum fyrst og fremst ... "
    2. "Menn sem skipuleggja hreyfingu meðal landa sinna, um að óska eftir áframhaldandi hersetu erlends stórveldis á Íslandi, geta að mínu mati ekki kallað sig Íslendinga ..."
    3. " ... Sá glæpur sem framinn er gagnvart íslensku þjóðinni, í nafni "varins lands", verður aldrei nægilega útmálaður í krafti orða. Orð, eins og þjóðníðingur eða landráðamaður falla dauð niður á pappírinn, hjá þeirri smán sem upphafsmenn slíkra aðgerða hafa gert sjálfstæðum vilja íslensku þjóðarinnar ..."

III

Bréf stefnda til Háskólaráðs, dags. 27. maí 1974, sem lagt var fram á fundi ráðsins.

Efni þessa bréfs er nákvæmlega samhljóða blaðagrein þeirri, er ræðir um undir II hér að framan, enda er greinin orðrétt birting bréfsins. Stefnendur vísa um ærumeiðingar í bréfinu til II hér að framan.

Dómkröfur stefnenda eru þessar:

a. Sérkröfur.

1. Áfrýjandi Jónatan Þórmundsson krefst þess, að ummæli, sem getur í I, 3 og 4 í héraðsstefnu, verði dæmd dauð og ómerk og stefnda gerð refsing fyrir þau.
2. Áfrýjandi Þorsteinn Sæmundsson krefst þess, að ummæli, sem greinir í I, 2 í héraðsstefnu, verði dæmd dauð og ómerk og stefndi dæmdur í refsingu fyrir þau.

3. Áfrýjandi Þór Vilhjálmsson krefst þess, að ummæli, sem greind eru í I, 5 og 6 í héraðsstefnu, verði dæmd dauð og ómerk og stefndi látinn sæta refsingu fyrir þau.

    b. Sameiginlegar kröfur.
    1. Að önnur ummæli, sem stefnt er út af, verði dæmd dauð og ómerk.
    2. Að stefndi verði dæmdur í refsingu fyrir ummælin.
    3. Að hverjum áfrýjenda verði dæmdar úr hendi stefnda 50.000 krónur í miskabætur með 9% ársvöxtum frá 5. júní 1974 til greiðsludags.

4. Að áfrýjendum verði sameiginlega dæmdar 25.000 krónur úr hendi stefnda til að kosta birtingu forsendna og niðurstöður dóms í máli þessu í opinberum blöðum.

5. Að dómur í máli þessu verði birtur í heild í fyrsta eða öðru tölublaði Stúdentablaðsins, er út kemur eftir birtingu dómsins.

6. Að stefndi verði dæmdur til að greiða áfrýjendum sameiginlega málskostnað.

Dómsorð Hæstaréttar

Ummæli, sem greinir í liðum I,2, 3, 5 og 6, II,3 og III,3 hér að framan, skulu ómerk.

Refsing stefnda, Rúnars Ármanns Arthúrssonar, fellur niður.

Stefndi er sýkn af kröfu um miskabætur.

Stefndi greiði áfrýjendum sameiginlega 25.000 kr. til að kosta birtingu forsendna og dómsorðs dóms þessa í opinberum blöðum.

Birta skal forsendur og dómsorð dóms þessa í fyrsta eða öðru tölublaði Stúdentahlaðsins, sem út kemur eftir birtingu dómsins.

Stefndi greiði áfrýjendum sameiginlega 75.000 kr. í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti.

Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum.

6. Mál gegn Garðari Viborg

Mál þetta var höfðað með stefnu, birtri 20. júní 1974, fyrir bæjarþingi Reykjavíkur gegn Garðari Viborg, ábyrgðarmanni blaðsins "Nýs lands" vegna ummæla, sem birtust í blaðinu. Dómari var Hrafn Bragason. Hann felldi dóm í málinu 4. desember 1975. Stefndi, Garðar Viborg, áfrýjaði málinu til Hæstaréttar 1. júní 1976 og stefnendur (gagnáfrýjendur) sömuleiðis 10. júní. Dómur féll í Hæstarétti 25. nóvember 1977.

Stefnendur voru: Bjarni Helgason, Björn Stefánsson, Hreggviður Jónsson, Jónatan Þórmundsson, Ólafur Ingólfsson, Stefán Skarphéðinsson, Unnar Stefánsson, Þorsteinn Sæmundsson, Þorvaldur Búason, Þór Vilhjálmsson, Ragnar Ingimarsson og Valdimar J. Magnússon.

Ummæli þau sem stefnt var út af, voru þessi:

Í 3. tölublaði "Nýs lands", er út kom 24. janúar 1974. Ummæli, er birtust í grein (leiðara) á bls. 3, en fyrirsögn greinarinnar er "Varnarmálin". Ummælin eru þessi: " ... Er ágengi þessara manna og smekkleysi slíkt, að þeir leita jafnvel eftir stuðningsmönnum sínum með því að fara inn í barnaskóla landsins, opinberar stofnanir og sjúkrahús. Mun sjálfstæðisbarátta af þessu tagi vera eindæmi í sögu þjóðarinnar."

Í 4. tölublaði, er út kom 31. janúar 1974. Hér er um að ræða þrjár greinari:

A. Fréttagrein á forsíðu, er ber fyrirsögnina "Óþjóðholl starfsemi".

    1. Fyrirsögnin "Óþjóðholl starfsemi".
    2. " ... "óþjóðholla starfsemi, ósamboðna fullvalda þjóð."

    B. Grein á bls. 3 (leiðari), er ber fyrirsögnina: "Mengun hugarfarsins".

1. Fyrirsögnin "Mengun hugarfarsins".
2. " ... sumir þeirra, sem standa nú fyrir samtökunum Varið land, létu einnig heyra til sín í sambandi við landhelgisdeiluna við Breta og vildu þar ganga lengst til samninga við þá og gera lítið úr baráttu Íslendinga fyrir útfærslu fiskveiðilögsögunnar. Það virðist vera meginsjónarmið þessara manna, að sjálfstæði Íslands og öryggi sé best borgið með því að sýna í hvívetna auðmýkt gagnvart hinum engilsaxnesku stórveldum og undirlægjuhátturinn sé helsta haldreipi Íslendinga til að halda reisn sinni sem sjálfstæð þjóð."

C. Kafli úr ræðu á bls. 5, sem ber yfirskriftina: "Við erum ekki til viðræðu um áframhaldandi dvöl hers í landinu".

" ... Það hefur a. m. k. aldrei gerst fyrr svo að ég viti, að fólk betli skriflega yfir sig erlendan her. Þeir, sem nú biðja þjóðina að skrifa undir betliskjalið verða án mikils vafa dæmdir af blöðum sögunnar sem landssölumenn ..."

    Stefnendur (gagnáfrýjendur) gera svofelldar dómkröfur:

    1. að ummæli þau, sem stefnt er út af, verði dæmd dauð og ómerk,
    2. að aðaláfrýjandi verði dæmdur í hæfilega refsingu fyrir ummælin,
    3. að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða hverjum gagnáfrýjanda 50.000 kr. í miskabætur auk 9% ársvaxta frá 31. jan. 1974 til greiðsludags,
    4. að aðalafrýjandi verði dæmdur til að greiða gagnáfrýjendum sameiginlega 25.000 kr. til að kosta birtingu væntanlegs dóms í opinberum blöðum,
    5. að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að sjá um birtingu dóms þessa í heild í fyrsta eða öðru tölublaði Nýs lands, sem út kemur eftir birtingu dómsins,
   6. að aðaláfrýjandi verði dæmdur til að greiða gagnáfrýjendum sameiginlega hæfilegan málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti.

Dómsorð Hæstaréttar:

Framangreind ummæli skulu ómerk.

Birta skal dóm þennan í fyrsta eða öðru tölublaði Nýs lands, sem út kemur eftir birtingu dóms þessa.

Aðaláfrýjandi greiði gagnáfrýjendum sameiginlega 60.000 kr. í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti.

7. Mál gegn Helga Sæmundssyni

Mál þetta var höfðað með stefnu fyrir bæjarþingi Reykjavíkur 21. júní 1974. Dómur gekk 28. október 1976. Steingrímur Gautur Kristjánsson kvað upp dóminn. Stefnendur áfrýjuðu dóminum til Hæstaréttar 17. desember 1976 og féll dómur þar 22. desember 1977.

Tilefni málshöfðunarinnar voru ummæli, sem birtust í grein á bls. 5 í 24. tbl. Alþýðublaðsins, er út kom 30. janúar 1974. Grein þessi bar fyrirsögnina: "Þjóðaratkvæði um herstöðvarmálið". Stefndi var nafngreindur sem höfundur greinarinnar.

Stefnendur telja eftirtalin ummæli í greininni meiðandi fyrir sig:

    1. " ... fundarsköpum siðaðra manna ... "
    2. "Málfar á plaggi þessu er áróðurskennt og orðalagið óíslenskulegt en kemur upp um eðli og tilgang samtakanna ... "
   3. " ... Hér virðast því mun fremur hafðir í huga erlendir hagsmunir en þrifnaður ættjarðarinnar."
    4. "Eru þetta umskiptingar?"
    5. "Myndi hyggilegt að fela þessum mönnum að ráða málum þjóðarinnar og stjórna landinu? Nei, nei. Þá yrði manni raun að því að vera Íslendingur. Gera þessir menn sér ljóst hvað þeir eru að aðhafast og hverjum þeir þjóna með undirskriftasöfnun sinni? Já, já. Fyrirgefum þeim ekki því þeir vita hvað þeir gera."
    6. "Nú er komin til sögu á Íslandi ný manngerð sem gæti kallast amrískir Íslendingar. Þeir vilja vera miklu amrískari en fjöldinn allur af frjálslyndu, skynsömu og óspilltu fólki í Bandaríkjunum. Þvílíkt og annað eins."

Stefnendur gera þær dómkröfur

    1. að ummæli þau, sem stefnt er út af í málinu, verði dæmd dauð og ómerk,
    2. að stefndi verði dæmdur í hæfilega refsingu fyrir ummælin,
   3. að stefndi verði dæmdur til að greiða hverjum áfrýjenda miskabætur að fjárhæð 50.000 krónur með 9% ársvöxtum: frá 1. febrúar 1974 til greiðsludags,
    4. að stefndi verði dæmdur til að greiða áfrýjendum sameiginlega 25.000 krónur í kostnað við birtingu væntanlegs dóms í opinberum blöðum,
   5. að stefndi verði dæmdur til að sjá um birtingu væntanlegs dóms í 1. eða 2. tölublaði Alþýðublaðsins, er út kemur eftir birtingu dómsins,
   6. að stefndi verði dæmdur til að greiða áfrýjendum sameiginlega hæfilegan málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti.

Dómsorð Hæstaréttar

Hinn áfrýjaði dómur á að vera óraskaður. *)

    Birta skal dóm þennan í fyrsta eða öðru tölublaði Alþýðublaðsins, sem út kemur eftir birtingu hans. Málskostnaður fyrir Hæstarétti falli niður.

    *) Dómur undirréttar, sem Hæstiréttur staðfesti, hljóðaði svo:
    "Eftirtalin ummæli stefnda, Helga Sæmundssonar, sem birtust í 24. tbl. Alþýðublaðsins 1974, skulu dauð og ómerk: "Eru þetta umskiptingar?" og "Nú er komin til sögunnar á Íslandi ný manngerð, sem gæti kallast amrískir Íslendingar. Þeir vilja vera miklu amrískari en fjöldinn allur af frjálslyndu, skynsömu og óspilltu fólki í Bandaríkjunum. Þvílíkt og annað eins."
Birta ber úr dómi þessum upphaf hans aftur að 2.4 og dómsorðin í 1. eða 2. tbl. Alþýðublaðsins, sem út kemur eftir lögbirtingu dómsins.
    Kröfur stefnenda á hendur stefnda eru að öðru leyti ekki teknar til greina.
    Málskostnaður fellur niður."

8. Mál gegn Svavari Gestssyni

    Mál þetta var höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu, birtri 20. júní 1974. Dómur féll 22. nóvember 1976. Garðar Gíslason kvað upp dóminn. Stefnendur áfrýjuðu dóminum til Hæstaréttar 11. febrúar 1977. Stefndi (gagnáfrýjandi) áfrýjaði einnig. Dómur féll í Hæstarétti 2. febrúar 1978.

   Stefnendur voru: Bjarni Helgason, Björn Stefánsson, Hreggviður Jónsson, Jónatan Þórmundsson, Ólafur Ingólfsson, Stefán Skarphéðinsson, Unnar Stefánsson, Þorsteinn Sæmundsson, Þorvaldur Búason, Þór Vilhjálmsson, Ragnar Ingimarsson og Valdimar J. Magnússon.

    Tilefni stefnunnar voru eftirfarandi ummæli í dagblaðinu Þjóðviljanum, en stefndi var ritstjóri blaðsins:

Í 12. tbl., er út kom 16. janúar 1974. Hér er um að ræða tvær greinar, sem báðar eru birtar á bls. 3, óundirritaðar.

    A.    Grein, sem ber yfirskriftina: "Bandaríkjalepparnir á stjá:"

    1. Fyrirsögn greinarinnar: "Bandaríkjalepparnir á stjá:"
    2. Undirfyrirsögn: Krefjast varanlegs hernáms . . . . ."
    3. "Bandaríkjalepparnir á Íslandi hafa nú hafið undirskriftasöfnun þar sem krafist er ævarandi hersetu á Íslandi . . . . ."
    4. " ... kröfu um varanlegt hernám landsins ... "
    5. " .... lítill sómi að slíkum vinnubrögðum og skömmin er þeirra sem fyrir slíkri söfnun standa."

    B.    Grein, sem ber yfirskriftina: "Stundar pólitískt heimatrúboð á elliheimili".

    " ... Nú er safnað undirskriftum undir kröfuna um ævarandi hernám Bandaríkjamanna á Íslandi ..."

A. Grein á forsíðu, óundirritaða, og B. tilvitnun í kvæði, sem prentað er undir ljósmynd af forgöngumönnum "VARINS LANDS".

     A.
    1. Fyrirsögn greinarinnar: "Víxillinn frá Watergate".
    2. " ... þrettán menn tilkynntu að einmitt nú vildu þeir sverja forseta Bandaríkjanna, hugsjónum hans og hernaðarvél ævarandi trú og hollustu. Yrði hinn mikli forseti dæmdur í tugthús færu þeir í tugthúsið með honum, eins og trúir rakkar fylgja húsbændum sínum í dauðann."
    3. "Þeir kváðust reiðubúnir til að ganga fyrir hvers manns dyr úti á Íslandi með víxilinn frá Watergate og biðja menn að skrifa uppá hann með illu eða góðu ..."
    4. " ... 13 liðþjálfum sínum á Íslandi."
    5. "Verður víxillinn frá Watergate samþykktur eða ekki? ... "

B.
Eftirfarandi tilvitnun úr kvæði, sem prentað er undir ljósmynd af forgöngumönnum "VARINS LANDS": " ... Þér hefði orðið bumbult að horfa þar á svo hundflatan skrælingjalýð."

Í 14. tbl., er út kom 18. janúar 1974. Ummæli í ritstjórnargrein á bls. 6. Greinin er óundirrituð.
"Þess vegna etja forráðamenn Sjálfstæðisflokksins nú á foraðið sínum óhreinustu börnum, - Votergeitdeildinni, mönnum, sem hylla Nixon af þeim mun meiri ákafa sem "verndara lýðræðisins, og hins frjálsa heims" því berari sem innbyggjar Hvíta hússins verða að saurugum myrkraverum (sic) gegn veikburða lýðræðisþáttum bandarísks stjórnkerfis."

Í 15. tbl., er út kom 19, janúar 1974. Ummæli í ritstjórnargrein á bls. 6, er bera fyrirsögnina "Atvinnukúgun". Greinin er óundirrituð..

1. Fyrirsögnin: "Atvinnukúgun".
2. "Við undirskriftasöfnun 13-menninganna í Sjálfstæðisflokknum hefur verið beitt aðferðum sem hafa ekki þekkst á Íslandi áður um margra áratugaskeið. Þessar aðferðir eru kallaðar atvinnukúgun einu nafni, þar sem forstjóravaldi hefur verið beitt til þess að fá fólk til þess að skrifa upp á Votergeit-víxilinn. Þjóðviljinn varar fólk við þessum vinnubrögðum 13-menninganna."

Í 17. tbl., er út kom 22. janúar 1974. A. grein á bls. 4 og B. ritstjórnargrein á bls. 6. Báðar greinar óundirritaðar.

A. Grein á bls. 4, sem ber fyrirsögnina: ;,Sameinaðir stöndum við - sundraðir föllum við".

" ... Votergeitdeild Sjálfstæðisflokksins keppst við að safna undirskriftum undir kröfu um ævarandi hersetu Bandaríkjamanna á Íslandi ..."

    B. Ritstjórnargrein á bls. 6, sem ber fyrirsögnina: "Þannig eru "rök" herstöðvasinna."

    1.   "Samþykkjendur Votergeitvíxilsins hafa farið hamförum undanfarna daga. Hefur alls konar þvingunum og fortölum verið beitt til þess að fá fólk til að skrifa undir endemisplagg þetta."
    2.  " ... Votergeitvíxillinn ...."
    3.  " ... Votergeitmenn á Íslandi ..."

Í 20. tbl., er út kom 25. janúar 1974. Grein á bls. 3, sem ber undirfyrirsögnina: "Seljendur Votergeitvíxilsins lögðu ekki í kappræðuna". Greinin er undirrituð - ÞH.

1. Undirfyrirsögnin: "Seljendur Votergeitvíxilsins".
2." ... Samtakanna Seljum landið ..."

Í 25. tbl., er út kom 31. janúar 1974. Hér er um að ræða tvær greinar á bls. 3, báðar óundirritaðar.

A. Grein, sem ber fyrirsögnina: "Varið land neitar að láta ræða málin" og undirfyrirsögnina " - málefnið virðist ekki þola dagsljósið, segja Samtök herstöðvaandstæðinga".

    1. Úr fyrirsögninni: " - málefnið virðist ekki þola dagsljósið..."
    2. " ... kjósa að fara með mál sín í skúmaskotum ..."
    3. " ... lítt traustvekjandi málstaður, sem ekki þolir dagsljósið."

    1. Fyrirsögnin: "Amerískir Íslendingar".
    2.  " ... Votergeitdeild Sjálfstæðisflokksins ..."
    3.  " ... amerískir Íslendingar ..."
    4.   "Eru þetta umskiptingar?"
    5.   "Myndi hyggilegt að fela þessum mönnum að ráða málum þjóðarinnar og stjórna landinu? Nei, nei. Þá yrði manni raun að því að vera Íslendingur. Gera þessir menn sér ljóst hvað þeir eru að aðhafast og hverjum þeir þjóna með undirskriftasöfnun sinni? Já, já. Fyrirgefum þeim ekki því að þeir vita hvað þeir gera ..."
    6.   "Nú er komin til sögu á Íslandi ný manngerð, sem gæti kallast amerískir Íslendingar. Þeir vilja vera miklu amerískari en fjöldinn allur af frjálslyndu, skynsömu og óspilltu fólki í Bandaríkjunum."
    7. " ... amerísku Íslendingum ..."

Í 35. tbl., er út kom 12. febrúar 1974. Fréttatilkynning á bls. 5 neðst, er ber yfirskriftina: "Þjóðfélagsfræðinemar um undirskriftasöfnun" og fyrirsögnina: "Blettur á sögu íslenskrar þjóðar". Greinin er óundirrituð.

    1. Fyrirsögnin: "Blettur á sögu íslenskrar þjóðar".
    2.  " ... gangast fyrir undirskriftum um ævarandi hersetið land."
    3. "Telur fundurinn, að aldrei fyrr í sögu landsins hafi verið lotið svo lágt fyrir erlendu valdi og að bænarskjölin um áframhaldandi hersetu muni verða svartasti bletturinn í sögu íslensku þjóðarinnar er fram líða stundir."

Í 39. tbl., er út kom 16. febrúar 1974. Ritstjórnargrein á bls. 6, er ber yfirskriftina: "Tengsl við bandarísku leyniþjónustuna CIA?". Greinin er óundirrituð.

    1. Fyrirsögnin: "Tengsl við bandarísku leyniþjónustuna CIA?"
    2. "Launaður starfsmaður NATO er aðaltalsmaður þeirra aðila sem hafa skipulagt undirskriftasöfnunina "Varið land". Þannig eru augljós hagsmunatengsl milli NATO og undirskriftasöfnunarinnar. Ennfremur liggur ljóst fyrir, að slík undirskriftasöfnun felur í sér víðtækustu pólitískar persónunjósnir sem um getur á Íslandi, bæði fyrir Sjálfstæðisflokkinn og jafnvel Bandaríkin. Ýmislegt bendir til að bein eða óbein tengsl séu á milli undirskriftasöfnunar þessarar og bandarísku leyniþjónustunnar ..."
    3. "Menn sem iðka þann ljóta leik að fá samlanda sína til þess að skrifa upp á slíkt plagg ..."

Í 45. tbl., er út kom 23. febrúar 1974. Ritstjórnargrein á bls. 6, er ber yfirskriftina: "Í minningu víxils". Greinin er óundirrituð.

Öll greinin undir nefndri fyrirsögn frá "Undirskriftasöfnun á lágkúrulegasta plaggi . . . . . sem hafði hag af því að sem allra flestir skrifuðu undir."

Í 47. tbl., er út kom 26. febrúar 1974. A. grein á forsíðu, er ber yfirskriftina: ,,Undirskriftasöfnunin notuð í njósnaskyni". B. Grein á bls. 4, er ber yfirskriftina: "Tölvuvinnslan þjónar markmiðum sem VL-menn vilja leyna". Báðar greinarnar eru óundirritaðar.

    A.
    1. Fyrirsögnin: "Undirskriftasöfnunin notuð í njósnaskyni".
    2. Úr undirfyrirsögn: "Fyrsta pólitíska tölvuskráin á Íslandi".
    3. Úr undirfyrirsögn: "Pukrið í kringum skrána kemur upp um skuggaleg áform".
    4. "Gerð skrárinnar er glæpsamlegt trúnaðarbrot og heyrir undir grófustu njósnastarfsemi um persónulega hagi fólks. Og það hættulegasta í málinu er það, að tölvuskrá þessi gangi beint til bandarískra sendimanna á Íslandi ..."
    5. "VL-menn höfðu beitt ýmsum ráðum til að hindra það að upplýsingar um tölvuvinnsluna kæmust á vitorð almennings ..."
    6. " ... tölvuvinnslan er miklu víðtækari en VL-menn vilja vera láta. Það er verið að gera fullkomna skrá yfir undirskrifendur ..."
    7. "... gera af henni ótal eintök á örskotsstundu og afhenda hverjum þeim sem VL þóknast. Þannig getur t. d. Sjálfstæðisflokkurinn fengið fullkomna skrá yfir áhangendur sína, svo og yfir það fólk, sem flokkurinn hefur mestar vonir um að geta unnið til fylgis við sig. Við næstu kosningar geta frambjóðendur og kosningasmalar hans flett upp í VL-skránni eins og í símaskrá."

    B.
    1. Fyrirsögnin: "Tölvuvinnslan þjónar markmiðum sem VL-menn vilja leyna."
    2. " ... er rökrétt að draga þá ályktun að fleiri atriði séu "leiðrétt" ..."
    3. " ... Tölvuvinnslan á hluta undirskriftanna hlýtur því að vera gerð í einhverjum öðrum tilgangi en þeim að finna tvíritanir."
    4. " ... Tölvuvinnslan var því m. a. gerð til að auðvelda sjálfa framkvæmd undirskriftasöfnunarinnar . . . . ."
    5. "VL-menn töldu sér ekki henta að skýra frá tölvuvinnslunni meðan undirskriftasöfnunin var í gangi. Þeir hafa óttast að vitneskjan um hana mundi fæla fólk frá undirskriftum. Þeir voru þá ekki og virðast ekki enn tilbúnir að leggja spilin á borðið og skýra frá því, hvers eðlis tölvuvinnslan er."

Í 48. tbl., er út kom 27. febrúar 1974. Ritstjórnargrein á bls. 6, er ber yfirskriftina: "Votergeitspólur í Reykjavík". Greinin er óundirrituð.

Greinin í heild að meðtalinni fyrirsögn, þ. e. frá: "Viltu að einn stjórnmálaflokkur ... né stofn að slíkri skrá."

Í 49. tbl., er út kom 28. febrúar 1974. Forsíðugrein, er ber yfirskriftina: "Tölvuskrá "Varins lands"." Greinin er óundirrituð.

    1. " ... á að varðveita skrána og láta hana í té vildarvinum VL, hjá Sjálfstæðisflokknum og bandaríska sendiráðinu, eða á að eyðileggja hana? ..."
    2.   " ... Nóg er hættan samt, því hver veit hvað gerð hafa verið mörg eintök af tölvuspólunni?"
    3.   " .... Ef þeir hafa engin undirmál í huga ..."

Í 52. tbl., er út kom 3. mars 1974. Ritstjórnargrein á bls. 6, er ber yfirskriftina: "Skrifaði Butraldi Brúsason undir?" Greinin er óundirrituð.

    1. " ... tölvunotkun VL-samtakanna til að koma upp fullkomnum, varanlegum spjaldskrám yfir alla Íslendinga, svo að þeir sem þessi gögn hafa undir höndum geti hvenær sem er á komandi árum flett upp á einhverju nafni eins og í símaskrá og séð hvort viðkomandi hefur vottað Nixon hernum á Keflavíkurflugvelli hollustu sína eða ekki."
    2.   "Getur það staðist, sem VL menn halda fram, að þeir sjóði 50000 Íslendinga niður á spólur með tölvutækni í þeim fróma tilgangi einum að tryggja að allt sé nú í sómanum með undirskriftirnar? Slíkt er með öllu útilokað ..."
    3. "Enginn heilvita maður mundi kosta til milljón í tölvuvinnslu ef þetta væri eini tilgangurinn."
    4.   "Mergurinn málsins er sá, að ef VL-menn hefðu verið jafn saklausir og skipulagslitlir og þeir reyndu að sýnast frammi fyrir þjóðinni, og ætlað sér að skila opinberum aðilum öllum gögnum varðandi söfnun þessa, svo sem fullyrt var í upphafi, þá hefði sú tölvunotkun, sem upplýst er að átt hefur sér stað, undir engum kringumstæðum getað komið til greina."
    5. " ... verið að afla gagna til pólitískra afnota síðar fyrir ákveðið stjórnmálaafl ... "
    6. "Það athæfi að beita tölvutækni með undirskriftasöfnun til að flokka heila þjóð í tvo andstæða skoðanahópa á spjaldskrám, sem hægt er að fletta upp eins og símaskrá, er saknæmt að lögum í mörgum nágrannalöndum ..."
    7. "Það er engin afsökun fyrir VL-mennina 13 og þá sem þeim stjórna, að íslensk lög hafa hingað til ekki gert ráð fyrir slíku athæfi. Það hann að vísu að bjarga þeim frá tukthúsi, en myrkraverkin þola ekki betur dagsljósið þótt skort hafi framsýni við lagagerð. Við segjum myrkraverk, eða hvers vegna hvíldi slík ógnarleynd yfir tölvunotkuninni meðan söfnun undirskrifanna (sic) stóð enn yfir?"

Í 97. tbl., er út kom föstudaginn 14. júní 1974. Ummælin eru í ritstjórnargrein á bls. 6, sem ber fyrirsögnina: "Að fara huldu höfði". Greinin er óundirrituð.

    1. " ... "merku" ..."
    2. " ... en hófu síðan að nota tölvuspólurnar í þágu Sjálfstæðisflokksins, hafa þessir menn farið huldu höfði. Þeir hafa hvergi fengist til að standa fyrir máli sínu í almennum umræðum, hvergi þorað að fylgja leikreglum lýðræðisins og ræða við landsmenn um svonefnd öryggismál Íslands ..."
    3. " ... og ef einhver hefur andmælt skoðunum þeirra, þá siga þeir dómstólunum á andstæðinga sína eins og skoðanabræður þrettánmenninganna hafa um áratuga skeið gert á Spáni, Grikklandi og Portúgal ... "

A. Í ritstjórnargrein á bls. 6, sem ber fyrirsögnina: "Er þetta það sem koma skal?" Greinin er óundirrituð.

1. " ... Aldrei áður hefur sést grilla í aðrar eins réttarofsóknir og þær, sem eru að hefjast ... "
2. " .... þeir, sem vilja setja pólitíska andstæðinga sína í tugthús, eiga sér samherja víða um heim. Til dæmis er ekki minnsti vafi á því, að slíkir kumpánar væru í góðum félagsskap í Grikkandi eða innan Kremlarmúranna. Hér er semsé um að ræða augljósar tilhneigingar þessara forstokkuðu afturhaldsafla á Íslandi til þess, að koma pólitískum andstæðingum í tugthúsið, um leið og þeir sjálfir þegja þunnu hljóði ..."

B. Ummæli á bls. 13 í framhaldi greinar af forsíðu, sem ber yfirfyrirsögnina: "Umfangsmesta meiðyrðamál á Íslandi til þessa". Greinin er óundirrituð.

1. Undir millifyrirsögninni: "Það sem koma skal". "Þær réttarofsóknir sem VL-menn eru nú að hefja gegn Þjóðviljanum eiga sér vissulega margar hliðstæður erlendis, en engar hérlendis, nema ef vera kynnu galdraofsóknirnar á hinum myrku öldum Íslandssögunnar ..."
2. " ... í skjóli úreltrar meiðyrðalöggjafar, þar sem ummæli eru talin refsiverð, þó sönnuð séu, ætla þessu menn sér að gera árás á frumstæðustu mannréttindi, prentfrelsi, tjáningarfrelsi."

Í 148. tbl. 1975, er út kom laugardaginn 5. júlí 1975. Ummæli í grein neðan við miðju bls. 4, sem nefnd er "Klippt og skorið". Í greininni er kafli, sem ber yfirskriftina "Krafist rannsóknar". Ummælin, sem stefnt er út af, eru í niðurlagi og hér undirstrikuð:

"Krafist rannsóknar
En í tilefni þessara upplýsinga Þórarins Þórarinssonar er nauðsynlegt að krefjast þess í fyllstu alvöru að Þórarinn Þórarinsson beiti sér fyrir því sem formaður utanríkismálanefndar og nánasti samverkamaður utanríkisráðherra að tafarlaus rannsókn fari fram á starfsemi CIA.á Íslandi. Í þeirri rannsókn þarf að athuga hverjir Íslendingar starfa fyrir CIA, hversu þeir fá greitt fyrir njósnastörf sín, hvernig háttað er tengslum CIA við vissa fjölmiðla hér á landi, einkum Morgunblaðið, og hvernig tengsl CIA og VL-manna voru"

    1. Að ummæli þau, sem stefnt var út af , verði dæmd dauð og ómerk.
    2. Að gagnáfrýjandi verði dæmdur til refsingar.
    3. Að gagnáfrýjandi verði dæmdur til þess að greiða hverjum aðaláfrýjenda 150.000 kr. í miskabætur auk 9% ársvaxta frá 3. mars 1974 til greiðsludags.
    4. Að gagnáfrýjandi verði dæmdur til að greiða aðaláfrýjendum sameiginlega 100.000 kr. til þess að kosta birtingu væntanlegs dóms í opinberum blöðum.
    5. Að gagnáfrýjandi verði dæmdur til að sjá um, að væntanlegur dómur í máli þessu verði birtur í 1. eða 2. tbl. dagblaðsins Þjóðviljans, sem út kemur eftir birtingu dómsins.
    6. Að gagnáfrýjandi verði dæmdur til að greiða aðaláfrýjendum sameiginlega málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti.

    Gagnáfrýjandi, Svavar Gestsson, greiði 34.000 króna sekt til ríkissjóðs.
    Ummæli, .sem rakin eru í forsendum (I.A.1. og 3., II., III., IV., V., VI., VII.B.1., 2., 3., 6. og 7., IX.1.-2., X., XI.A.1. og 4., XII., XII.1., XIV.1., 5. og 7., XV., XVI. og XVII), skulu ómerk.
    Gagnáfrýjandi greiði aðaláfrýjendum sameiginlega 40.000 kr. til þess að kosta birtingu dóms þessa í opinberum blöðum.
    Birta skal dóm þennan í fyrsta eða öðru tölublaði dagblaðsins Þjóðviljans, sem út kemur eftir birtingu dómsins.
    Gagnáfrýjandi greiði aðaláfrýjendum sameiginlega 200.000 kr. í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti. Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum.

Halldór Þorbjörnsson og Guðmundur Ingvi Sigurðsson skiluðu sératkvæði og töldu að aðaláfrýjendur ættu rétt á fégjaldi úr hendi gagnáfrýjanda sbr. 3. lið kröfugerðar.

[Þar sem dómsorðið skýrir sig ekki að öllu leyti sjálft, skal hér tilfærður kafli úr rökstuðningi dómsins:

"...Ummælin þykja ótilhlýðileg, og ber skv. 1. mgr. 241. gr. alm. hegningarlaga að ómerkja þau. Hins vegar þykja þau hvorki geyma refsiverðar móðganir né aðdróttanir í garð aðaláfrýjenda.
Þar sem niðurstaðan er sú, að gagnáfrýjandi hafi eigi gerst sekur um refsiverðar ærumeiðingar gagnvart aðaláfrýjendum, verður krafa þeirra um miskabætur ekki tekin til greina né heldur krafa um greiðslu til þess að kosta birtingu dómsins...
Staðfesta ber ákvæði héraðsdóms um, að gagnáfrýjandi greiði aðaláfrýjendum 50.000 kr. í málskostnað í héraði...]

10. Mál gegn Einari Braga Sigurðssyni

Mál þetta var höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur 20. júní 1974, og með framhaldsstefnu 12. desember 1974. Garðar Gíslason kvað upp dóm í málinu 22. nóvember 1976. Stefnendur áfrýjuðu til Hæstaréttar 11. febrúar 1977 og stefndi (gagnáfrýjandi) einnig. Dómur féll í Hæstarétti 3. mars 1978.

Tilefni málshöfðunarinnar eru ummæli, sem birtust í grein á bls. 6 í 14. tbl. dagblaðsins "Þjóðviljans", er út kom 18. janúar 1974. Grein þessi ber fyrirsögnina "Votergeit-víxillinn". Stefndi er nafngreindur sem höfundur greinarinnar. Þann 23. júní 1974 birtist á 6. bls. dagblaðsins "Þjóðviljans" grein eftir stefnda með ummælum, sem stefnendur telja ærumeiðandi fyrir sig. Höfðuðu þeir framhaldssök út af grein þessari með stefnu, birtri 12. desember 1974.

Stefnendur telja, að eftirgreind orð og ummæli í fyrri grein stefnda ærumeiðandi fyrir sig:

1. Fyrirsögn greinarinnar: "Votergeit-víxillinn":
2. Eftirfarandi ummæli í greininni: "Upp er risinn hópur hugprúðra dáta, sem grátbiðja þjóðina að hefja minningaár ellefu alda búsetu í landinu á því að undirrita beiðni um erlenda hersetu á Íslandi . ...."

Stefnendur gera eftirfarandi dómkröfur í frumsök:

    að fyrirsögn greinarinnar og ummælin, sem stefnt er út af, verði dæmd dauð og ómerk.
    að stefndi verði dæmdur í þyngstu refsingu, sem á getur reynt samkvæmt 234 og 235. gr. laga nr. 19/1940 fyrir birtingu umstefndrar fyrirsagnar og ummæla.
    að stefndi verði dæmdur til að greiða hverjum stefnenda fyrir sig kr. 50.000 í miskabætur skv. 1. mgr. 264. gr. laga nr. 19/1940 með 9% ársvöxtum frá 18. janúar 1974 til greiðsludags.
    að stefndi verði dæmdur samkvæmt 2. mgr. 241, gr. laga nr. 19/1940 til að greiða stefnendum sameiginlega kr. 26.000 í kostnað við að birta forsendur og dómsorð væntanlegs dóms í opinberum blöðum.
    að stefndi verði dæmdur samkvæmt 22. gr. laga nr. 57/1956 til að sjá um, að birt verði forsendur og dómsorð væntanlegs dóms í máli þessu í fyrsta eða öðru tölublaði dagblaðsins "Þjóðviljans", er út kemur eftir birtingu dómsins.
    að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnendum sameiginlega hæfilegan málskostnað að mati dómara.

Í framhaldssök er þess krafist af hálfu stefnenda, að eftirtalin ummæli í grein, sem birtist í Þjóðviljanum 23. júní 1974, ásamt fyrirsögn greinarinnar verði dæmd dauð og ómerk.

    1. Fyrirsögnin "Fasistatilburðir".
    2. Eftirfarandi ummæli:
    a) " ... Þar sem slík dusilmenni hafa komist í valdaaðstöðu, hefur andlegt frelsi verið kæft, menn dregnir fyrir dómstóla og dæmdir til tugthúsvistar, innilokunar á geðveikrahælum, útlegðar eða stórra fjárútláta í þeim tilgangi að hræða aðra frá að notfæra sér það tjáningarfrelsi, sem hverjum ber að guðs og manna lögum."
    b) " ... riddurum ömurleikans ...."
   c) " ... ósvífnustu árás á tjáningarfrelsi landsmanna, sem ég þekki dæmi um. Fyrir þeim kumpánum vakir að kveða niður málefnalega umræðu um heitasta deilumál, sem uppi hefur verið með þjóðinni í þriðjung aldar ... "

Stefnendur krefjast þess, að stefndi verði dæmdur til að sjá um, að birt verði forsendur og dómsorð væntanlegs dóms. í máli þessu í 1. eða 2. tbl. dagblaðsins Þjóðviljans, er út kemur eftir birtingu dómsins, og að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnendum sameiginlega hæfilegan málskostnað í framhaldssök að mati dómara og að stefndi verði dæmdur til þyngstu refsingar, sem á getur reynt samkvæmt 234., 235. og 236. gr. laga nr. 19,/1940.

Dómsorð Hæstaréttar

Öll hin átöldu ummæli skulu vera ómerk.

    Stefndi, Einar Bragi Sigurðsson, greiði 15.000 króna sekt í ríkissjóð, og komi í stað sektarinnar 2 daga varðhald, verði hún ekki greidd innan 4 vikna frá birtingu dóms þessa.
    Stefndi skal vera sýkn af kröfu áfrýjenda um miskabætur.
   Stefndi greiði áfrýjendum sameiginlega 20.000 krónur til að kosta birtingu dómsorðs og forsendna dóms þessa í opinberum blöðum.
    Birta skal dóm þenna, dómsorð og forsendur, í 1. eða 2. tölublaði dagblaðsins Þjóðviljans, sem kemur út eftir birtingu hans.
    Stefndi greiði áfrýjendum 150.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti.

Dóminum ber að fullnægja að viðlagðri aðför að lögum.

Sératkvæði

Halldór Þorbjörnsson og Guðmundur Ingvi Sigurðsson skiluðu sératkvæði og töldu að taka bæri til greina kröfu um miskabætur úr hendi stefnda.

11. Mál gegn Árna Björnssyni

    Mál þetta var höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu birtri 20. júní 1974. Hrafn Bragason kvað upp dóm í málinu 26. nóvember 1975. Dóminum var ekki áfrýjað til Hæstaréttar.

    Stefnendur voru: Bjarni Helgason, Björn Stefánsson, Hreggviður Jónsson, Jónatan Þórmundsson, Ólafur Ingólfsson, Stefán Skarphéðinsson, Unnar Stefánsson, Þorsteinn Sæmundsson, Þorvaldur Búason, Þór Vilhjálmsson, Ragnar Ingimarsson og Valdimar J. Magnússon.

    Tilefni málshöfðunarinnar voru ummæli sem birtust í 24. og 25. tbl. dagblaðsins Þjóðviljans 1974. Stefndi var höfundur þessara blaðagreina. Í stefnu eru rakin ummæli þau sem stefnt er út af. Ummælin eru þessi:

         Í 24. tbl., er út kom 30 janúar 1974, í grein á bls. 6, sem ber yfirskriftina "MEINLOKUR".

        1. "... landsíhaldið greip til hinnar smánarlegu undirskriftasöfnunar í þágu erlendrar hersetu..."
        2. "... sjúkleg hræðsla..."
        3. "...kaghýddir langt fram í ætt eins og ábekingar Votergeitvíxilsins..."
        4. "...afturhaldsmangarar á borð við íslensku kauðana..."

Í 25. tbl., er út kom 31. janúar 1974, í grein á bls. 6, sem ber yfirskriftina "Ásaþór og alþýðan".
"... úr drafinu reis ógæfusamlegur hópur álfa úr hól, sem vildi telja fólk á að undirrita bænarskjal til landsföður þess efnis, að herinn mætti vera sem lengst á fósturjarðarströndum..."

    Stefnendur gera svofelldar dómkröfur:

    að framangreind ummæli verði öll dæmd dauð og ómerk samkvæmt 1. mgr. 241. gr. laga nr.
19/1940.
    að stefndi verði dæmdur í þyngstu refsingu samkvæmt 234. og 235 gr. laga mr 19/1940.
    að stefndi verði dæmdur til að greiða hverjum stefnanda fyrir sig kr. 50.000 í miskabætur samkvæmt 1. mgr. 264. gr. laga nr. 19/1940, auk ársvaxta frá 1. febrúar 1974 til greiðsludags.
    að stefndi verði dæmdur samkvæmt 2. mgr. 241. gr. laga nr 19/1940 til að greiða kr. 25.000 í kostnað við að birta forsendur og dómsorð væntanlegs dóms í opinberum blöðum.
    að stefndi verði dæmdur samkvæmt 22. gr. laga nr. 57/1956 til að sjá um að birtar verði forsendur og dómsorð væntanlegs dóms í máli þessu í fyrsta eða öðru tölublaði dagblaðsins "Þjóðviljinn", er út kemur eftir birtingu dómsins.
    að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnendum sameiginlega hæfilegan málskostnað að mati dómara.

Dómsorð borgardóms

Ummæli stefnda, Árna Björnssonar, sem birtust í 24. tbl. og 25. tbl. Þjóðviljans 1974 og talin eru í stefnu undir I. 1, 2, 3 og 4 og II. skulu dauð og ómerk.
Stefnda, Árna Björnssyni, skal skylt að sjá um að forsendur og niðurlag dóms þessa sé birt í 1. eða 2. tbl. Þjóðviljans, sem út kemur eftir lögbirtingu dóms þessa. Stefndi, Árni Björnsson, skal greiða stefnendum [nafngreindum] óskipt kr. 25.000 í málskostnað - allt innan 15 daga frá lögbirtingu dóms þessa að telja að viðlagðri aðför að lögum.

12. Mál gegn Hjalta Kristgeirssyni og Svavari Gestssyni til vara

    Mál þetta var höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu birtri 20. júní 1974.Valgarður Kristjánsson borgardómari yfirborgardómari, sem fékk málið til meðferðar hinn 17. janúar 1975, sagði sig frá málinu 9. október sama ár, þar eð hann hefði haft slík afskipti af tilgreindri undirskriftasöfnun að hann teldi rétt að hann viki sæti. Hinn 18. desember 1975 úrskurðaði Björn Ingvarsson yfirborgardómari að skipa skyldi setudómara í málinu. Kom það í hlut Steingríms Gauts Kristjánssonar héraðsdómara að dæma í málinu. Var það tekið fyrir í október 1976, en dómur var ekki kveðinn upp fyrr en 14. apríl 1978. Dóminum var ekki áfrýjað til Hæstaréttar.

    Stefnendur voru: Bjarni Helgason, Björn Stefánsson, Hreggviður Jónsson, Jónatan Þórmundsson, Ólafur Ingólfsson, Stefán Skarphéðinsson, Unnar Stefánsson, Þorsteinn Sæmundsson, Þorvaldur Búason, Þór Vilhjálmsson, Ragnar Ingimarsson og Valdimar J. Magnússon.

    Tilefni málshöfðunarinnar voru ummæli sem birtust í greinum í Þjóðviljanum 26. febrúar til 2. mars 1974. Fyrsta greinin er í 47. tbl., sem út kom 26. febrúar 1974 og nefnist: "Stórkostleg misnotkun "Varins lands" á almannatrúnaði." Önnur greinin birtist í 49. tbl., er út kom 28. febrúar 1974 og ber fyrirsögnina: "Til athugunar fyrir lagaprófessorana í forystu "Varins lands." Þriðja greinin birtist í 50. tbl. er út kom 1. mars 1974 og ber yfirskriftina: "Tölvuskrá "Varins lands", og fyrirsögnina: "Afhjúpa sig með leyndinni." Fjórða greinin birtist í 51. tbl. er út kom 2. mars 1974 og ber yfirskriftina: "Þeir ætla að taka Goldwater sér til fyrirmyndar." Undir greinum þessum standa stafirnir hjj.

   Aðalstefndi, sem var blaðamaður við Þjóðviljann, þegar greinarnar voru skrifaðar, hefur gengist við að hafa ritað greinarnar.

Ummæli þau, sem stefnt er út af, eru þessi:

47. tbl. er út kom 26. febrúar 1974, grein á bls. 4, er ber fyrirsagnirnar: "Stórkostleg misnotkun "Varins lands" á almannatrúnaði" og 'Pólitísk tölvuskrá er gerð eftir undirskrifta-listunum."

    1. Báðar framangreindar fyrirsagnir.
    2. "... Skránni sjálfri og efni úr henni er því mjög auðvelt að ráðstafa til annarra aðila sem VL-menn vilja gera greiða..."
    3. "... VL-skrána má auðveldlega tengja öðrum skrám sem geyma persónulegar upplýsingar (þjóðskrá, skattskrá, skrár yfir viðskiptavini, launaskrár), og yrði þá til þéttriðið net persónunjósna sem umlykur hvert mannsbarn í landinu..."
     4. "... VL-skráin er fyrsta pólitíska skráin...getur orðið stofn að öðrum slíkum skrám, t.d. hjá Sjálfstæðisflokknum, og einnig að öðru leyti gefið afar hættulegt fordæmi."
    5. "Tölvuskrá VL skiptir þjóðinni í tvennt: Þá sem Bandaríkjamenn og umboðsmenn þeirra geta treyst, og alla hina. Það eitt að slík skrá er til og getur komist í hendur manna er einskis svífast, skapar mikla hættu fyrir lýðræðið. Þeir menn, sem slíkri skrá koma upp, eru í reynd hinir örgustu fjandmenn lýðræðisins."
    6. "Fólk skrifaði undir plagg hjá VL sem farið var með sem trúnaðarmál... VL-menn hafa svikið þennan trúnað með því að gera tölvuskrána."
    7. "... hverjir hafa fengið í hendur vélunna lista og aðra útskrift úr tölvunni. Hverjir hafa haft segulbandsspólur, tölvuspólur, undir höndum? Hefur óviðkomandi aðilum er (sic) afhent segul-spóla? Hefur slíkum aðilum verið gefið tækifæri til að endurgera spólu?"
    8. "Sú hætta að bandaríska sendiráðið fái eða hafi þegar fengið VL -skrána í hendur er yfirgnæfandi..."
    9. "Milligöngumaður milli VL-manna og sendiráðsins. . ."
   10. "Það er fyllilega rökrétt að óttast það að VL-menn láti Bandaríkjamönnum í té afrit af tölvuskrá sinni...hví skyldu þeir ekki treysta þeim fyrir skrá yfir það fólk sem þeim er hliðhollt?"
   11. "Tölvunum á Keflavíkurflugvelli yrði ekki skotaskuld úr því að hagnýta sér segulbandsspólur úr Reykjavík..."
   12. "...þeir skulu vera tilbúnir til að leggja eið út á það, að þarna séu öll gögnin komin og ekkert hafi farið til óhlutvandra aðila. Meðan þeir gera þetta ekki, mega þeir siðferðilega séð heita sannir að sök. En jafnvel þótt þeir gerðu þetta, eru þeir grunsamlegir. Aðferðir þeirra koma upp um þá."

    49. tbl., er út kom 28. febrúar 1974. Grein á bls. 4, ber fyrirsögnina: "Til athugunar fyrir lagaprófessorana í forystu "Varins lands"."

    1. "...Þeir sem í Svíþjóð gerðu skrá á borð við þá sem VL-menn hafa gert hér yrðu dæmdir í fangelsi og þeir yrðu skaðabótaskyldir gagnvart því fólki sem þeir hafa misgert við."
    2. Fyrirsögnin: "Að sænskum lögum væru þeir fangelsismatur."

III

50. tbl., er út kom 1. mars 1974, grein á bls. 3, er ber yfirskriftina: "Tölvuskrá "Varins lands", og fyrirsögnina "Afhjúpa sig með leyndinni."

    1. Fyrirsögnin: "Afhjúpa sig með leyndinni."
    2. "Leyndin og pukrið heldur áfram í kringum tölvuskrá VL..."
    3. "Leyndin og samsærisbragurinn í kringum tölvuvinnsluna sýnir að þeir VL-menn hafa slæma samvisku. Réttilega telja þeir sig hafa ýmislegt að fela."
    4. "Hverjir hafa svikið trúnað? Það skyldi nú ekki vera að þeir VL-menn hafi svikið trúnað fleiri en þeirra sem skrifuðu undir skjalið?" Ef svo er, þá þarf ef til vill ekki að bíða eftir nýrri lagasetningu til þess að beitt verði réttarfarsaðgerðum vegna tölvuvinnslu VL."
    5. Niðurlag ummæla, sem eru undir mynd af tölvuspjaldi, þar sem segir: "Tölvuspjald (hluti) á borð við það sem VL-menn hafa látið gata, eitt fyrir hvern undirskrifanda. Er allt með felldu í sambandi við þá vinnu?"

51. tbl., er út kom 2. mars 1974; grein á bls. 6, er ber yfirskriftina: "Þeir ætla (sic) að taka Goldwater sér til fyrirmyndar."

    1. Fyrirsögnin: "VL-menn illa séðir í Bandaríkjunum?"
    2. Undirfyrirsögnin: "Þar þætti tölvuskrá VL hneyksli."
    3. "Þeir sem ábyrgir eru fyrir tölvuskrá VL um skoðanir Íslendinga á pólitísku deilumáli væru í Bandaríkjunum taldir hættulegir menn. Aðferðir þeirra væru taldar stofna lýðræði og einstaklingsfrelsi í voða."
    4. "Ekki mega vera til nein leynileg kerfi til skrásetningar á einkahögum manna (hvernig samrýmist það pukrinu í kringum tölvuskrá VL?)."
    5. "... (hvernig væri ef VL-menn skýrðu satt og rétt frá því, hvernig þeir ætla að hagnýta. ..?)."

    Stefnendur telja ummæli þessi meiðandi fyrir sig og varða við 234.- 236. gr. alm. hegningarlaga nr. 19 frá 1940.

Stefnendur gera eftirfarandi dómkröfur:

    að framangreind ummæli og tilgreindar fyrirsagnir verði dæmd dauð og ómerk samkvæmt 1. mgr. 241. gr. laga nr. 19/1940.
    að dæmd verði þyngsta refsing fyrir ummælin og fyrirsagnirnar samkvæmt 234., 235., og 236. gr. laga nr. 19/1940.
    að stefnendum verði dæmdar kr. 100.000 hverjum fyrir sig í miskabætur samkvæmt 1. mgr. 264. gr. laga nr. 19/1940, auk 9% ársvaxta frá 2. mars 1974 til greiðsludags.
    að stefnendum verði dæmdar kr. 30.000 samkvæmt 2. mgr. 241. gr. laga nr. 19/1940 til að kosta birtingu forsendna og dómsorðs væntanlegs dóms í máli þessu í opinberum blöðum.
    að stefnendum verði dæmdur sameiginlega málskostnaður að skaðlausu eftir mati dómara.
    að þeim, sem dæmdur verður í málinu, verði gert að sjá um að birt verði forsendur og dómsorð væntanlegs dóms í málinu í 1. eða 2. tölublaði dagblaðsins "Þjóðviljinn", er út kemur eftir birtingu dómsins, samkvæmt 22. gr. laga nr. 57/1956.

Dómsorð Borgardóms

    Aðalstefndi, Hjalti Kristgeirsson, skal vera sýkn af öllum kröfum stefnenda.
    Málskostnaður milli þeirra fellur niður.
   Varastefndi, Svavar Gestsson, greiði 10.000 króna sekt til ríkissjóðs.
   Framangreind ummæli skulu ómerk.*)
   Varastefndi greiði stefnendum 30.000 krónur til að kosta birtingu dóms þessa í opinberum blöðum.
    Birta skal dóm þennan í fyrsta eða öðru tölublaði Þjóðviljans, sem út kemur eftir lögbirtingu hans.
    Varastefndi greiði stefnendum sameiginlega 60.000 krónur í málskostnað.
    Allar greiðslur fari fram innan 15 daga frá lögbirtingu dómsins að viðlagðri aðför að lögum.

----------------
*) Í áliti dómsins kemur fram að hér er átt við öll ummæli sem stefnt var fyrir, nema þessi:
    1. "Pólitísk tölvuskrá er gerð eftir undirskriftalistunum (I-1, hluti).
    2. "VL skráin er fyrsta pólitíska tölvuskráin..." (I-4, hluti).
    3. "... og einnig að öðru leyti gefið afar hættulegt fordæmi" (I-4, hluti).
    4. "Tölvuskrá VL skipti þjóðinni í tvennt: Þá sem Bandaríkjamenn og umboðsmenn þeirra geta treyst og alla hina. Það eitt að slík skrá er til og getur komist í hendur manna, sem einskis svífast, skapar mikla hættu fyrir lýðræðið." (I-5, nema niðurlagið, sem ómerkist).
    5."Leyndin og pukrið heldur áfram í kringum tölvuskrá VL..." (III-2).

13. Mál gegn Sigurði A. Magnússyni

Mál þetta var höfðað fyrir bæjarþingi Reykjavíkur með stefnu birtri 27. desember 1974. Tilefnið var ummæli sem birtust í Þjóðviljanum 25. júní 1974. Bjarni K. Bjarnason borgardómari fékk málið til meðferðar. Hinn 27. febrúar 1975 birtist greinargerð stefnda í málinu í Þjóðviljanum með stóryrtum fyrirsögnum. Vegna birtingar þessarar greinargerðar höfðuðu stefnendur framhaldssök með stefnu sem birt var 25. júlí 1975. Hinn 10. september 1975 sagði Bjarni K. Bjarnason dómari sig frá málinu vegna afskipta af undirskriftasöfnuninni. Hinn 18. desember 1975 kvað yfirborgardómari, Björn Ingvarsson, upp þann úrskurð að skipa skyldi setudómara. Kom þá í hlut Steingríms Gauts Kristjánssonar héraðsdómara að dæma í málinu. Var það tekið fyrir 14. janúar 1977, en endurupptekið til gagnaöflunar með úrskurði 7. febrúar. Dómur var kveðinn upp 29. júlí 1977. Dóminum var ekki áfrýjað til Hæstaréttar.

Ummælin sem stefnt er út af eru þessi:

1. "Hér er um að ræða alvarlegustu atlögu við tjáningarfrelsi sem mér er kunnugt um hérlendis...

2. "´Þeir þýlyndu og þjóðvilltu tólfmenningar, sem þykjast vera að verja æru, sem þeir hafa að dómi þjóðhollra Íslendinga týnt, eru hér að fara inn á braut, sem gæti ekki einungis reynst hættuleg tjáningarfrelsi landsmanna, heldur sjálfu lýðræðinu í landinu..."

   3. "...hrokafullu þjóðvillingar..."

   4. "...Þessir kumpánar þykjast hafa að baki sér hinn svokallaða þögla meirihluta, en mættu gjarna minnast þess, að Adolf Hitler og hans nótar fóru sínu fram í sömu blindu trú, og allir vita hvað af þeirri trú leiddi..."

   5. "...heigulshætti og valdbeitingartrú þeirra tólf nýstéttarmanna, sem standa að þessu tilræði við tjáningarfrelsi Íslendinga, og mun skömm þeirra uppi meðan nokkur ærleg hugsun bærist með þjóðinni."

   Í framhaldssök er stefnt út af eftirfarandi ummælum:

A.   Öllum sömu ummælum og í frumsök.

B.   Eftirfarandi ummælum:

   1. Kaflafyrirsögn á bls. 7: "Atferli tólf óhappamanna".

   2. "...tólf óhappamanna..."

   3. "kærurnar eru tilræði við tjáningarfrelsið..."

   4. "...afstaða þeirra til hins erlenda "varnarliðs"... ber vitni undirlægjuhætti og þrælsótta við húsbændurna í vestri. Það er að mínu mati þýlyndi af verstu tegund að vilja stofna þjóð sinni í bráða tortímingarhættu til að þóknast vesturheimskum ráðamönnum, jafnvel þótt fjárhagsleg umbun komi fyrir - eða öllu heldur: þýlindið verður að því skapi fyrirlitlegra sem það á dýpri rætur í ábatavoninni..."

   5. "...tólfmenningarnir hafi týnt æru sinni með málshöfðunum sínum og öllu umstangi í sambandi við hina illræmdu undirskriftasöfnun og tölvuvinnslu..."

   6. "...heigulshætti og valdbeitingartrú nýstéttarmannanna tólf. Ég tel það vera í senn gikkshátt og heigulshátt...valdbeitingartrú..."

   Stefnendur gera þær dómkröfur í frumsök og framhaldssök eftir sameiningu þeirra:

   Að öll framangreind ummæli verði dæmd dauð og ómerk samkvæmt 1. mgr. 241. gr. laga nr. 19/1940.

   Að stefndi verði dæmdur til refsingar að mati dómara fyrir brot á 234., 235. og 236. gr. laga nr. 19/1940 vegna framangreindra ummæla.

   Að stefndi verði dæmdur til að greiða hverjum stefnanda fyri sig kr. 50.000 í miskabætur skv. 1. mgr. 264. gr. laga nr. 19/1940 með 9% ársvöxtum frá 25. júní 1974 til 15. júlí s.á., en 13% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags.

   Að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnendum sameiginlega kr. 30.000 í kostnað skv. 2. mgr. 241. gr. laga nr. 19/1940 til að kosta birtingu forsendna og dómsorðs væntanlegs dóms í máli þessu í opinberum blöðum.

   Að stefndi verði dæmdur skv. 22. gr. laga nr. 57/1956 til að sjá um að birt verði forsendur og dómsorð væntanlegs dóms í máli þessu í 1. eða 2. tbl. dagblaðsins "Þjóðviljans", er út kemur eftir birtingu dómsins.

   Að stefndi verði dæmdur til að greiða stefnendum sameiginlega hæfilegan kostnað (málskostnað) í frumsök og framhaldssök að mati dómara.

Dómsorð Borgardóms

Framangreind ummæli stefnda, Sigurðar A. Magnússonar, sem birtust í 106. tbl. Þjóðviljans 1974 og 40. tbl. Þjóðviljans 1975, skulu vera dauð og ómerk.

Stefndi skal vera sýkn af refsikröfu stefnenda í frumsök.

Stefndi greiði 20.000 krónur í sekt til ríkissjóðs. Varðhald í fjóra daga komi í stað sektarinnar verði hún ekki greidd innan aðfararfrests.

Stefndi greiði stefnendum, hverjum um sig, 25.000 króna fégjald ásamt 9% ársvöxtum frá 25. júní til 15. júlí 1974 en 13% ársvöxtum frá þeim degi til greiðsludags.

Stefndi greiði stefnendum sameiginlega 25.000 krónur til að kosta birtingu forsendna og dómsorðs dóms þessa í opinberum blöðum.

Stefndi skal sjá uim að forsendurog niðurlag dóms þessa verði birt í 1. eða 2. tbl. Þjóðviljans, sem út kemur eftir lögbirtingu dómsins.

Stefndi greiði stefnendum sameiginlega 50.000 krónur í málskostnað.

Allar greiðslur fari fram innan fimmtán daga frá lögbirtingu dóms þessa, að viðlagðri aðför að lögum.

Sett á vefsíðu 24. október 2008. Síðasta viðbót 9. apríl 2010.